Я.АРИУНЗУЛ: Эрдэнэт үйлдвэр модлог ургамлын генетек нөөцийн төвтэй болно

Эрдэнэт үйлдвэр “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөнд нэгдсэн. Улмаар 100 сая мод тарих үүрэг авч бүх нийтийн ажил болгон, бусдыг манлайлан оролцож байна. Энэхүү ажлын явцын талаар “Ногоон хөгжил” төслийн нэгжийн дарга, доктор Я.Ариунзулаас тодрууллаа.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар “Тэрбум мод” Үндэсний хөдөлгөөн улсын хэмжээнд өрнөж байна. Эрдэнэт үйлдвэрийн 100 сая мод тарих ажил ямар шатанд явна вэ?

-Монголчууд, зөвхөн манай улс л тэрбум мод тарих юм шиг ойлгоод байгаа юм. Тэгэхээр бүх улс орон мод тарих үндэсний хөтөлбөртэй. Ганц манай улс биш. Хятад улс 88 тэрбум, Солонгос гурван тэрбум, Пакистан 10 тэрбум мод тарих хөтөлбөртэй явж байна. Манай улс эко системийн хувьд хүнд учраас Монгол Улсын Ерөнхийлөгч тэрбумаар тоологдох мод тарина гэсэн. Эрдэнэт үйлдвэр 100 сая мод тарина. Ер нь мод тарихад үр их чухал байдаг. Цэг шиг жижигхэн тэр үргүйгээр мод үржүүлгийн ажил явахгүй. Тэр жижиг үрээс хэдэн 100 жил амьдрах амьд ургамал үүснэ. Үүнийг арчилж өсгөн үржүүлнэ. Монгол Улсын түүхэнд анх удаа Эрдэнэт үйлдвэр модлог ургамлын Генетик нөөцийн төвийг Говилд байгуулж байгаа. Тэгэхээр мод тарих ажил үрээс эхэлдэг. Дараа нь хөрсний асуудал яригдана. Үйлдвэрийн хаягдлаар бордоо хийх төслийн ажил яригдаж байна. Мөн жилд 10 сая тарьц үйлдвэрлэх Шведийн автомат “мод үржүүлгийн газар” байгуулна. Эдгээр нь ойн инновацын парк болно. “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд 100 сая мод тарихын тулд Эрдэнэт үйлдвэр шинжлэх ухааны үндэстэй цогц арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байна. Үүнийг дангаараа хэрэгжүүлээгүй. Шинжлэх ухааны академийн эрдэмтдээс хөрс, үр, мод үржүүлгийн талаар байнга зөвлөгөө авч ажиллаж байна. Манай эрдэмтэд хамтын ажиллагааны хүрээнд цаг хугацаа алдахгүйгээр, үнэ төлбөргүйгээр оюуны хөрөнгө оруулалт хийж байгаад талархах ёстой.

-Эрдэнэт үйлдвэр жимсний мод тарих ёсгүй гэсэн яриа олон нийтийн зүгээс гарах боллоо. Энд тайлбар өгөхгүй юу?

-Аливаа хүн мэргэжлийн хүмүүсийн өмнөөс мэдэмхийрч ярих утгагүй. Тэгэхээр хүмүүс мэддэгээ ярьж, чаддагаа хийх хэрэгтэй. Улиас, хайлаас, бургас бол Монголчуудад өгсөн бурхны бэлэг. Ойн эко системийг бий болгодог. Энэ моддыг бид тарина. Тухайлбал, Хаягдлын аж ахуйд Сая улиас тарих ажлыг эхлүүлээд байна. Үйлдвэрлэл, технологийн паркт мөн тэр хэмжээний мод тарина. Мөн Хангал голын дагуу бургас тарина. Харин үнэтэй мод бий. Үүнд нэгдүгээрт, цэцэгт мод орно. Хоёрдугаарт, жимст мод орж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, байгалийн нөөц бололцоогоор мэргэжлийн түвшинд хямд зардлаар хийх ажлыг бид гүйцэтгэнэ. Хямд зардлаар хэрхэн яаж мод тарих энэ үйл ажиллагаа нь ард иргэдэд сургалт болно. Харин цэцэгт модыг хот дотор тарих төлөвлөгөөтэй байгаа. Хүмүүст амьдралын сайжирсан орчин хэрэгтэй учраас тэр. Жимст модны хувьд плантац байгуулна. Нэг талбайд олон төрлийн мод тарихыг плантац гэдэг. Генетик нөөцийн төвтэй болох учраас их ургамлын плантац байгуулж, сайн чанарын үр, мод бэлтгэн, иргэдийг хангах зорилготой юм. Одоогийн байдлаар Булган аймгийн Сэлэнгэ суманд 100 га газар аваад байна. Энд хаана нь алим, чавганы мод тарихыг тооцож гаргана. Ер нь мод тарих үйлчилгээг бид бүгдийг нь хийхгүй. Мэргэжлийн хүмүүсээс тогтмол зөвлөх үйлчилгээ авч хамтран ажиллана. Алимын модыг хүрээлэнгийн хүний зөвлөгөөгөөр ажиллаж тарина. Тухайлбал, чавганы модыг мэргэшсэн хүнээс нь зөвлөгөө авч тариулна. Эргээд Эрдэнэтэд тарьсан алим, чавганы модоор орон нутгийн иргэдийг хангах юм. Бидний эхлүүлсэн энэ ажил Эрдэнэт үйлдвэрийн ирээдүйн хаалт хөгжлийн менежменттэй холбоотой. Эрдэнэтийн иргэдийн амьдралыг хожим аваад явах бизнес болно. Яагаад гэвэл ойн генетикийн төвийг хэн дуртай нь байгуулдаггүй юм. Ийм төв манай улсад нэг, хоёр л байна. Тэгэхээр улсын хэмжээний том төсөл, бодлого хэрэгжинэ гэсэн үг. Улсын хэмжээнд модны үрийн эргэлт энэ хотоор дамжин явагдана гэдгийг олон нийт ойлгох хэрэгтэй.

-Тэгвэл та мод тарих хүмүүст юу захиж хэлэх вэ?

-Монголчууд шороогоор амьсгалсаар байтал ханиад, цэрнээсээ салахгүй байна. Үүнээс үүдэлтэй залуугаараа нас нөгчиж байна. Бухимдал маш их байна. Иймээс модоо тарья. Манай оронд тоосгүй орчин алга. Малчин байсан ч мод тарих хэрэгтэй. Мал, мод хоёрыг сөргүүлж тавьдаг. Мод тарихаар мал идчихнэ гэдэг. Өөрөөр хэлбэл, модны залуу найлзуур чинь малд хэрэгтэй шоколад байхгүй юу. Тэгэхээр мод тарьж малынхаа тэжээлийг бэлтгэе. Өөрсдийнхөө эрүүл мэнд уушгиа хамгаалъя. Уул уурхайн салбар ямар их тоостой билээ. Улаанбаатарынхан ямар их тоосон дунд амьдарч байна. Дундговьд ямар их цөлжилт явагдаж, элсэндээ дарагдаж байна. Тэгэхээр мод тарих чинь хүний аюулгүй байдлыг хангах тусгаар тогтнол боллоо. Зайлшгүй хийх тулгамдсан асуудал болж байна. Одоо модоо тарихгүй бол ургамлууд цөлжиж устаад дууслаа. Тэгэхээр монгол хүн бүр мод тарих хэрэгтэй. Харин тарьж ургуулах менежментийг төр хийх ёстой. Мод тарьж сурсан хүн бүрийг сургагч багш болгох хэрэгтэй юм. Ер нь хүмүүс бүх модыг тарьж сурдаггүй. Нарс тарьсан хүн тэр модыг л тарина гэсэн үг. Тухайлбал, монголд бургас тариад мэргэшсэн ганцхан хүн байна. Тэгэхээр мод тарьж, ургуулж сурсан туршлагатай боловсон хүчнүүд цөөрсөн. Эдгээр хүмүүсийн мэдлэг чадварыг өвлөж авмаар байна даа.

-Баярлалаа.