М.Өүлэн: Хүлээцтэй байх, сонсох, ойлгох ухамсрыг хүмүүсээс их хүсдэг

Сэтгэл судлалын мэргэжилтнүүд, боловсон хүчин нэмэгдэж, хүмүүс ч бас сэтгэл зүйн эрүүл мэндээ бие махбодын эрүүл мэнд шигээ чухалчилдаг болжээ.

Энэ удаад ivoice.mn-ийн зочноор сэтгэл судлаач мэргэжилтэй Мөнхбатын Өүлэнг урьж ярилцлаа.

-Манай сайтын уншигчдад  өөрийгөө танилцуулаач? 

-Намайг Мөнхбатын Өүлэн гэдэг. 22 настай. Монголын Криминологичдын холбоо, МУИС хоёрын хамтран зарласан магистрын тэтгэлэгт хөтөлбөрт тэнцээд, сэтгэл судлалын чиглэлээр үргэлжлүүлэн судлахаар болсон. Одоо тухайн Криминологичдын холбоондоо судлаач статустай ажилладаг. Мөн хүний эрхийн чиглэлээр ажилладаг ТББ-д хагас цагаар ажилладаг.

-Сэтгэлзүйч мэргэжлийг яагаад сонгосон бэ? Таны сонголт өөрт болон бусдад  хэрхэн нөлөөлсөн бэ?

-Есдүгээр ангийн хүүхэд байхдаа гэнэт НҮБ-д ажиллах юмсан гэж хүсч мөрөөдөж  эхэлсэн.  Ямар чиглэлээр мэргэжил эзэмшвэл тэр байгууллагад ажиллах боломжтой вэ гэж бодсоны эцэст сэтгэл судлаач гэж орж ирж байсан. Зарим хүмүүс өөрийн дотоод асуудалдаа шийдэл олох, эргэн тойрноосоо ажигласан харилцааны асуудлуудаас үүдэж энэ мэргэжлийг сонгодог юм шиг харагддаг. Магадгүй надад ч бас тийм өнцөг байсан байж болох л юм.

-Хүний эрхэд чиглэсэн ТББ-т ажилладаг гэлээ шүү дээ. Энэ чиглэлээр ажиллахад гардаг бэрхшээл, ололт амжилтынхаа  талаар хуваалцаач? 

– Бусдад тусалж буй нь хамгийн сайхан мэдрэмжүүдийн нэг. Давхар мэргэжлийнхээ туршлагыг олж авч байгаа мэт санагддаг. Харин хүний эрхэд чиглэсэн ТББ-уудын хувьд МУ-ын хэмжээнд олон биш ч хангалттай хэмжээнд ажиллаж байгаа гэж боддог. Нийгмийн жижиг нэгжүүд, хүмүүс сайн дураараа их тусалж дэмждэг ч төр засгийн дэмжлэг хангалтгүй санагддаг.  Жишээ нь, олон улсын гэрээ контрактад зориулаад тайлан, захидал бичихээр  далбаан доор нь төрийн нэр дайгдаад орчихсон байх талтай.

– Хүний эрхийн чиглэлээр ажиллаж буй хүний хувьд нэг асуух зүйл байгаа юм. Жендэрийн тэгш бус байдалтай холбоотойгоор нийгэмд хамгийн нийтлэг ажиглагддаг бэрхшээл асуудал нь юу вэ?

– Миний сонирхдог чиглэл нийгмийн сэтгэл судлал биш тул би энэ асуудлыг өргөн хүрээнд харж үзээгүй байж магад. Мөн жендерийн тэгш бус байдал хаана, ямар нөхцөлд явагдаж байгаагаараа ялгаатай болох байх. Ерөнхий байдлаар миний ажигласнаар, жендерийн тэгш бус байдал, үүнтэй холбоотой хэвшмэл ойлголтуудаас болж хариуцлагын хувьд бие болон сэтгэлээр ядрах, ганцаардах, шударга бус зүйлсийн өмнө шийдэл олж чадахгүй гацах гэх мэт нөхцөлүүдэд орж байгааг харагддаг.

Жишээ нь, гэр бүл салалтын дараа ихэвчлэн ээж нь буюу эмэгтэй хүн хүүхдээ өөр дээрээ аваад, аавтай нь маш цөөн тоогоор уулзуулах эсхүл огт уулзуулахгүй байх үзэгдэл нийтлэг харагддаг. Энэ шийдвэр нь тухайн эрэгтэйг ганцаараа үлдээж буй хэрэг шүү дээ. Үүнээс болж ганцаардана, хайрлуулж, хүндлүүлэх хэрэгцээгээ хайртай, дотнын хүмүүсээсээ авч чадахгүйн улмаас өөр ямар ч сөрөг зан үйлүүдтэй болж болно.

Эмэгтэй хүн бэлгийн хүчирхийллийн хохирогч болсон тохиолдолд “Тэнд шөнө орой юугаа хийгээд явж байсан юм?”, “Чи өөрөө биеийн хэсгүүдээ задгай харуулаад байсан юм биш үү?” гэдэг ч юм уу нийгмийн дайралтууд их ажиглагддаг. Тэр нь тухайн хохирогчийг буруутгахаас гадна хүйсийг нь хамт шүүмжилж буй шударга биш үйлдэл шиг санагддаг.

-Сэтгэл судлаач мэргэжилтэй гэсэн шүү дээ. Цаашдаа мэргэжлээрээ ажиллах, өөрөөр хэлбэл сэтгэл зүйн зөвлөгөөний үйлчилгээ үзүүлэх төлөвлөгөө бий юу? 

– Сэтгэл судлалаар төгсөж буй хүмүүс олон янз, чиглэл нь бас өөр өөр байдаг. Миний мэргэжил “Сэтгэл судлаач” гэж явдаг бөгөөд сэтгэл зүйч болохын тулд надад олон зүйл суралцах шаардлагатай байгаа. Гэхдээ анзаараад байхад хүн бүр өөр сонголтуудыг хийж байгаа харагдсан. Зарим сэтгэл судлаач нар сургуулиа төгсөөд л шууд үйлчлүүлэгч аваад, сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгөөд эхэлдэг. Сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгөх, үйлчлүүлэгч авах зэрэгт олгох зөвшөөрөл буюу лицензийн талаарх асуудал манай улсад байдаггүй болохоор энэ мэргэжлээр төгссөн л бол сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгөх эрх нь бүх хүнд нээгдчихдэг гэж хэлж болохоор.

Миний хувьд одоогоор сэтгэл зүйн зөвлөгөөний чиглэлд хараахан орох болоогүй, мэдлэг болоод туршлагын хувьд хангалтгүй байгаа гэж өөрийгөө харж байна. Магадгүй хэн нэгэн үнэхээр надтай ярилцахыг хүсээд, бага ч болов тусламжийг надаас онцгойлон асуувал миний туршлага олж авах шаардлага болон тэр хүний өөрийгөө илэрхийлэх хэрэгцээ огтлолцчихож байгаа юм. Тийм тохиолдолд мэдээж зөвшөөрөөд, ярилцаад, асуудлын шийдлийг хамт өөр өнцгөөс олж харах алхмыг хийж болно.

-Мэргэжлийн болон ажлынх нь тухай багагүй ярилцсан болохоор одоо чиний тухай асууя. Тусдаа гарсан гэж байсан. Ер нь ганцаараа амьдрах ямар байна вэ?

– Хүн бүрд энэ асуудал өөрөөр тусдаг байх. Ихэвчлэн ганцаараа байх тал дээр санхүүгийн асуудал хамгийн эхэнд тавигддаг, ялангуях түрээсийн байранд амьдардаг бол. Гэхдээ миний хувьд мөнгө тийм ч чухал биш буюу хэрэгцээгээ хангахуйц байвал мөнгө хураах зэрэгт  тэгтлээ санаа чилээгээд байдаггүй.  Хоёрдугаарт, бусдад хүндлэгдэж, хайрлагдсан, орон зай эзэлсэн, халуун дотно харилцаанаас жаахан холдоод ирж байна гэсэн үг. Тийм харилцааны хэрэгцээ өндөртэй хүнд мэдээж эвгүй. 

Зарим хүмүүс бас ганцаараа байх тусмаа хэцүү болоод байна, өдөр хоног өнгөрөхгүй, ганцаардаад байна гэх мэт бэрхшээлүүд тоочдог. Тэр тухайд, хүн өөрөө өөрийнхөө дотор хүн, амьдралд нь болж өнгөрсөн үйл явдлуудаас үлдсэн ямар нэг мэдрэмжүүдээ дотроо дарчихсан, заримыг нь өөрөө ч анзаараагүй өнгөрчихсөн байдаг эсхүл өөрийгөө өвтгөхгүйн тэр дурсамж, тэнд үлдсэн мэдрэмжүүдээсээ зугтаж, мартахыг хичээж явдаг. Гэтэл ганцаараа удаан хугацаагаар байх буюу зөвхөн өөртэйгөө үлдэхээр тэр зугтаж байгаа мэдрэмж, дотор хүнтэйгээ нүүр тулахаас өөр аргагүйд хүрчихдэг. Зарим ганцаараа байдаг хүмүүст энэ нөхцөл их хэцүү даваа болдог байх.

-Өөрөө өөртэйгөө нүүр тулах гэж хэллээ. Өөртэйгөө нүүр тулах яагаад  хэцүү байдаг вэ? Яагаад бид өөрсийгөө таньж мэдэх шаардлагатай гэж?

– Ер нь заавал өөртэйгөө нүүр тулаад, өнгөрсөнд болсон сайн муухай бүхнээ бодож ухаараад байх албагүй л дээ. Үнэнийг хэлэхэд, өөртэйгөө нүүр тулсан ч, тулаагүй байсан ч амьдрал үргэлжилж байснаараа үргэлжилнэ. Гэхдээ энгийнээр хэлбэл, хүн зүгээр л тэр дарчихсан байгаа гомдлоо, өөрөө ч анзааралгүй дотор нь үлдчихсэн өвдөлтийг мэдэж, түүнээсээ ангижрах алхам хийсэн тохиолдолд өөртөө том тус хүргэж байна л гэсэн үг. Өнгөрсөнд нь болоод дууссан явдлууд, түүнээс авсан мэдрэмжүүд одоо өрнөж буй амьдралд нь хэрхэн нөлөөлж байгааг анзаараад мэдчихвэл хүн өөрөө өөртөө арай тодорхой, ойлгомжтой болоод ирнэ.

Жишээ нь, ээжтэйгээ муухай харьцаад, өөрөө ч мэдэлгүй муухай аашлаад байх ч юм уу, найзууддаа хүйтэн хөндий хандаад байгаагийн нэг шалтгаан нь багадаа ээж аавдаа гомдсон гомдол, аргадуулаагүй мэдрэмжүүдээс үүдсэн байж мэднэ. Тиймээс яагаад би ингээд байна аа? Яавал энэ асуудлыг шийдэж болох вэ гэсэн гаргалгаа гаргах, өөр өнцгөөс нөхцөл байдлыг харахыг хүссэн тохиолдолд зөвлөгөөний чиглэлээр мэргэшсэн сэтгэл зүйч нар тусалж чадах болов уу.

– Амьралдаа хийж байсан хамгийн том шийдвэр болон түүнийхээ үр дагаврын тухай хуваалцаач?

– Яг цагаа тулахаар ийм асуултын хариу толгойд орж ирдэггүй юм байна. Хоёрдугаар курсдээ төлбөр мөнгөний асуудал гараад сургуулиасаа чөлөө авдаг ч юм уу гэж бодож байсан. Энэ талаар ажлынхаа эгчид хэлтэд хариуд нь надад “Мөнгө олоод, оронд нь сургуулиасаа түр завсардах нь чамд зохих сонголт биш. Анхнаасаа эрдэм ном хөөж сургуульд орчихоод ийм сонголт хийх хэрэггүй. Хүнээс мөнгө зээлж цуглуулаад ч хамаагүй үргэлжлүүлж сураад төгс. Хэрвээ нэг мөнгөнд амташчих юм бол чи дахиж сурахыг хүснэ гэж би л лав бодохгүй байна” гэж хэлсэн. Тэр үгнээс нь ургуулж бодоод, бараг 2 долоо хоног шийдвэр гаргаж чадахгүй өөрийгөө хүлээсэн. Тэгээд завсардалгүй сурахаар шийдсэн. Үүгээрээ бусдыг заавал их сургуульд сураарай, тэсээрэй, хүнээс мөнгө зээлээд ч хамаагүй сур гэж хэлэх гэсэнгүй. Миний туулж байгаа амьдралын хувьд л зөв сонголт байсан хэрэг. Бид бүгд өөрсдийнхөө хувьд зөв замтай байх гэж боддог.

-Сэтгэл зүйч мэргэжилтэй хүмүүст ирдэг утгагүй асуулт байдаг уу?

– Мэргэжил бүрийнхэнд л байдаг байх гэж боддог шд. Манай мэргэжлийг сонсоод хүмүүс “Намайг юу бодож байгааг тааж чадах вэ” гэхээс эхлээд “Чи сэтгэл зүйч хүн байж яасан ч уурлаж болохгүй” гэх мэт хүний төрөлхийн онцлог, хариу үйлдлүүдийг мэргэжилтэй хольж хутгаад байх явдал бий. Хүмүүс одоо ийм асуулт асуухаа больсон байлгүй дээ гэж бодож байсан юм уг нь, хэхэ. Жишээ нь, сэтгүүлч хүн өдөр шөнөгүй мэдээ бичиж, сурвалжилга авдаггүйтэй адил бид ч бас 7 хоногийн 7 өдөр нь мэргэжлийнхээ хүрээнд бүх зүйлд хандана гэж байхгүй шүү дээ. Сэтгэл хөдлөлөө хянах, бусдыг хувийн үзлээрээ дүгнэх гэх зэрэг нь хүний өөрийнх нь ухамсартай холбоотой асуудал болохоос мэргэжлийн нөлөөгөөр бүх зүйл төгс байна гэж байхгүй. Ёс зүйгүй, хувь хүний хувьд хариуцлага муутай, харилцааны доголдолтой сэтгэл зүйчид ч бий. Нэг мэргэжилтэй байж болох хэдий ч “хүн”-ий хувьд өөр, өөр гэдгийг ялгаж, салгах хэрэгтэй.

-Манай урилгыг хүлээж авч  ярилцсанд баярлалаа.  Цаашдын ажил амьдралд нь амжилт хүсье. Мөн ярилцлагынхаа төгсгөлд уншигчдад хэрэгтэй бяцхан зөвлөгөө өгөөч? 

-Баярлалаа.

Чиний үнэхээр дургүй хүн чамтай ярилцаж байсан ч хүлээцтэй сонсоод үзээрэй. Магадгүй тэр хүн 10 өгүүлбэр хэллээ гэхэд тэндээс таны санал нийлэх 1 өгүүлбэр байж болно. Тэр өгүүлбэрийг дэмжиж ярьсныхаа дараагаар дэмжихгүй байгаа 9 өгүүлбэрийг нь тайлбарлаж хэлэх аргыг туршаарай. Бид сайн сонсож сурснаар амьдралынхаа ихэнх мөчид хэн нэгэнтэй заавал сөргөөцөлдөхгүй амьдрах боломжтой санагддаг. Бүгдэд нь амжилт хүсье.