Хуулийн хулгай, системийн авлигатай тэмцсэн гурван жил

Ард түмний боломжийг хулгайлсан авлигачидтай бүх шатанд тэмцэнэ хэмээсэн гурван жилийн өмнөх Ерөнхий сайдын амлалтын гэрч нь гурван сая монголчууд та бид болж байв. Авлига энэ нийгмийн хорт хавдар, 30 жилийн буруу системийн ялзралын суурь шалтгаан гэдгийг төр засаг нь анх удаа хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдол ч энэ байх шүү. Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд Төрийн гурван өндөрлөг нэг чиг, нэг зүгт харж зогссон тохиолдол үгүй учраас өс хонзонгийн улс төр, талцал хуваагдал үргэлжилж, кнопны төлөөх марафон л саарал ордонд өрнөдөг байсныг нуух юун. Харин энэ зодооны дундуур авлигачид араа шүдээ улам хурцалж, УИХ, Засгийн газарт өөрсдийн хүмүүсээ шургуулахаас гадна хууль хяналтын байгууллагыг хүртэл худалдаж авчихаад байлаа.

Монгол Улсын хувь заяаг, монгол төрийн бодлогыг саарал ордны гаднах байшингаас банкны эзэн зурж байна гэсэн Ерөнхий сайдын үг ч чухам үнэнийг өгүүлсэнсэн. Тэдний бэлтгэсэн хууль, шүүх нь авлигачдаа ял завших боломжоор хангаж, улс орон нь харин авлигын индексээр доогуур байранд эрэмбэлэгдсээр 30 жил урсан өнгөрчээ. Бүлэглэлийн эсрэг дуугарсан Ерөнхий сайд болгоныг албан тушаалаас нь буулгаж ирсэн юм, тэд. 30 жилийн хугацаанд Монгол Улс 1.5 жилийн настай Засгийн газартай байсан учраас УИХ-ын гишүүний бүрэн эрх, халдашгүй байдал, авлига, эрх мэдлийн гэмт хэргийг нь зоригтой хөндөх Ерөнхий сайд олдож байгаагүй юм билээ. Үүнээс болж өнгөрсөн 30 жилд тэгш бус байдал буюу ядуурал 28 хувиар өсөж, авлигын индексээр 85-д байсан Монгол Улс 110 дугаарт эрэмбэлэгдсэн.

Тэгвэл УИХ-ын дарга нь парламентдаа, Ерөнхийлөгч нь хууль шүүхийн байгууллагадаа, Ерөнхий сайд нь яам агентлаг, Төрийн өмчит үйлдвэрийн газарт гээд тус бүрнээ авлигатай тэмцэж, системийн авлигыг сууриар нь байхгүй болгоё хэмээн санал нэгдсэн нь туйлдсан ард түмний итгэлийг сэргээх сайхан мэдээ болж байсныг эргэн санацгаая. Нүүрсний хулгайн хэргээр жагсаал зохион байгуулж, нүүрсчидтэй хариуцлага тооцох тэмцэл өвлийн хүйтэнд өрнөхөд Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх хууль шүүхийн байгууллагын удирдлагуудыг өмнөө суулгаж байгаад “ажлаа олигтойхон хий” хэмээн загнаж байлаа. Товчхондоо, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэний эхлүүлсэн тэмцлийг дэмжсэн гэсэн үг. МАНАН бүлэглэл, “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийн хулгай, Нүүрс, Хөгжлийн банкны хулгай гээд угтаа хуулийн хийгээд системийн аргаар бий болгосон хулгай бүхэнтэй тэмцсэн гурван жилийн үр дүнг өнөөдөр бид бодитоор харж, мэдэрч байна. Тухайлбал, Хөгжлийн банкны луйврыг анх олон нийтэд илчилж байхад,

-55.3 хувь буюу 1.8 их наядын зээл чанаргүй зээлтэй

-15 хүн л голлох үүрэгтэй буюу тэдний тойрон хүрээлэгч нар зээл авсан

-Арилжааны банкнаас санхүүжих боломжтой байсан 13 төсөлд 34.4 тэрбумын зээл олгосон

-Зээлийн хугацаа сунжирч, удаа дараа гэрээнд өөрчлөлт оруулсан

-Эргэн төлөлт огт хийгээгүй есөн компани байсныг илчилж байв.

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ үүнтэй тууштай тэмцсэний үр дүнд,
-2023 оны арванхоёрдугаар сарын байдлаар 1.6 их наядын зээлийн эргэн төлөлт хийгдсэн
-Чанаргүй зээлийн хувь нь 55.3-аас эрс буурч 51.3 хувьд хүрсэн
-Дампуурах шахаж байсан банк эргэн сэргэж, өнөөдрийг хүртэл 1.1 тэрбумын гадаад өрийг хугацаанд нь амжилттай төлсөн.

-“Кью Эс Си” тэргүүтэй 14 зээлдэгч зээлээ бүрэн төлсөн амжилт үзүүлэв. Төр намайг яаж ч чадахгүй хэмээн төрийн мөнгөөр казинодож байсан хулгайч нарыг өнгөрсөн хугацаанд Төрийн ордонд дуудаж ирээд ард түмний нүдэн дээр үнэнийг нь хэлүүлж чадлаа. “Монгол хүн бүхэн баялагтаа эзэн нь байх ёстой. Байгалийн баялгаасаа хувь хүртэх ёстой” гэсэн уриа лоозон өнгөрсөн 30 жил бидний мөрөөдөл байсаар иржээ.

Улстөрч болгоны амны уншлага, улс төрийн намын уриа лоозон болсон энэ мөрөөдлийг ойртуулсан хүн бол Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ ба түүний багийнхан. 30 жилийн тэн хагаст нь улсаа цөлмөж, уурхай ухаж баяжсан бүлэглэлтэй хийсэн том тулааны нэг нь нүүрсний бүлэглэлийг илчилсэн хэрэг явдал байлаа.

Тавантолгойн бүлэг орд ашиглалтад орсон цагаас эхлэн хулгайлж байсан нүүрсний бүлэглэлийг баримттай, цаг хугацаатай нь илчилснээрээ ард түмнийхээ өмнө том гавьяа байгуулсан юм. Нүүрсний луйвар, хулгайн хэрэгт холбогдуулан улс төрийн нөлөө бүхий 15 хүнийг шалгаж эхэлсний дотор намынх нь цөөнгүй гишүүд байлаа.

Төрийн ордонд найман өдөр үргэлжилсэн нүүрсний хяналтын сонсголоор хулгайд алдагдсан нүүрс тэндээс олсон мөнгө бүрийн мөрийг, замыг ил болгож, хулгайн мөнгө мөр үлдээдэг гэдгийг нотлон харуулав. Газар нутгаа гадны иргэдэд худалдсан олон зуун баримтыг та бид хамтдаа үзлээ, уншлаа, нүдээр харлаа. “Авлигатай тэмцэнэ гэдэг бол намынхаа нөхөдтэй ч тэмцэнэ гэсэн үг.

Гэхдээ би энэ тэмцлээс ухрахгүй” гэсэн үгэндээ Ерөнхий сайд эргэлт буцалтгүй хүрч өөрийг нь огцруулах гэсэн бүлэглэлийн захиалгатай, өнгөт хувьсгалд уриалсан мөнгөтэй, хөрөнгөтэй жагсаал цуглааныг ч үл ажран хулгайн бүлэглэлийг илчилж, зарим нь эхнээсээ шүүхийн хаалга татаж, ял сонсчээ. Ард түмний дэмжлэг надад байгаа цагт би авлигачидтай хийх тэмцлээ зогсоохгүй гэсэн үгэндээ хүрч чадаж байна, тэр. “Эрдэнэс Тавантолгой”, “жижиг” Тавантолгойд Засгийн газраас Бүрэн эрхт төлөөлөгч томилсноос хойш ам.долларын ханш тогтворжиж, орлого ч нэмэгджээ. Хил дээр хэдэн зуугаараа гацаж байсан нүүрсний тээвэрлэлт хэвийн болж, “Эрдэнэс Тавантолгой” нүүрсний тээвэрлэлтээрээ түүхэн дээд амжилтаа ар араас нь баталсаар байгааг хараад одоо л нэг баялагтаа эзэн суух нь ээ хэмээн ард түмэн залбирч суугаа билээ.

Нүүрсний хулгайч нарыг Тавантолгойгоос зайлуулснаас хойш:
-С зөвшөөрлийг 2023 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн ил тод болгов
-Төмөр замын тээвэртэй холбоотой авлигыг илчилж, нэг ажилтны гэрээс гэхэд л 7.6 тэрбумын авлигын мөнгө хурааж авсан
-Тавантолгой, төмөр зам барих төрийн нууцын зэрэглэлд байсан есөн гэрээг ил болголоо
-Нэг өдөрт хамгийн ихдээ 1028 тээврийн хэрэгслээр 100.8 тонн нүүрс ачуулдаг болсон
-11.3 их наядын орлого олсноос гурван их наяд нь цэвэр ашиг болж, улсад 2.7 их наядын татвар төлсөн нь түүхэндээ хамгийн өндөр үзүүлэлт болжээ.

Нийт 32.8 сая тонн нүүрс борлуулж, Монгол Улсын гадаад валютын нөөцийг 1.6 тэрбум ам.доллароор зузаалж чадсан амжилтыг үзүүлэв, тэд. Тун удахгүй иргэн бүр 1072 хувьцаанаасаа ногдол ашиг хүртэх боломжийг Засгийн газар бүрдүүлснээ мэдэгдсэн гээд монгол хүн баялагтаа эзэн нь байх боломжийг Л.Оюун-Эрдэний Засгийн газар бүрдүүлж өглөө. Монголын заяа бүдрээгүйг, монголчууд бүлэглэлийн өмнө сөхрөөгүйг, Монголын эдийн засагт гэрэл гэгээ тусаж эхэлснийг шинэ 30 жилийг тунхагласан, алсын хараагаа тодорхойлсон залуу Ерөнхий сайдын баг харуулж өглөө.

УИХ нь авлигачдыг хамгаалж үлдэхгүй гэдгээ мэдэгдсэнээс хойш авлигын хэрэгт холбогдсон УИХ-ын гишүүн Ж.Мөнхбат, Д.Бат-Эрдэнэ, Т.Аюурсайхан нарын гишүүдийг УИХ-ын гишүүнээс чөлөөлснөөр төр авлигачдаа хамгаалж үлддэггүй шинэ жишгийг тогтоож өглөө. Засгийн газраас зарласан 5Ш ажиллагааны хүрээнд яам, агентлагт хууль бусаар томилогдсон албан тушаалтнуудыг дөрөвдүгээр сарын 10 гэхэд бүгдийг нь чөлөөлж дуусав.

Шүгэл үлээгчийн эрхзүйн байдлын тухай хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьж батлуулав. Төрийн өндөр албан тушаалтны хүүхэд төрд ажиллахгүй байх хуулийн төслийг батлууллаа. Улс төрийн дарамт шахалт, үл ойлголцол байхгүй болж, бүх талаар ойлголцолд хүрч чадсан учраас ийнхүү зорьсон зорилгоо биелүүлж, 30 жилийн системийн авлига, 30 гэр бүлийг тойрсон бүлэглэлтэй зоригтой тэмцэж чадлаа. Ирэх 30 жилд илүү сайхан амьдрах боломжийг эрч хүч, эв нэгдлээр бий болгоосой хэмээн залбирч сууцгаая.